Xanuunka Qalalka (Epilepsy): Maxaad U Baahan Tahay Inaad Ka Ogaato?

ISTANBUL (Daawada) Xanuunka Qalalka (Epilepsy): Maxaad U Baahan Tahay Inaad Ka Ogaato?

Waa maxay Qalalka?

Qalalka (Epilepsy) waa xanuun ku dhaca neerfayaasha oo sababa in qofku yeesho suuxdin (seizures) marar kala duwan. Suuxdintu waxay timaaddaa marka ay koronto xad-dhaaf ah ka kacdo maskaxda, taasoo keenta dhaqdhaqaaq aan caadi ahayn oo jirka ah, lumid xusuusta, ama dhibaato kale oo la xiriirta shaqada maskaxda.

Waa maxay sababta uu Qalalka uga dhici karo dadka Soomaaliyeed?

Dad badan oo Soomaali ah ayaa la ildaran xanuunkan, waxaana ay su’aalo iska weydiiyaan sababaha keena. Qodobada keeni kara qalalka waxaa ka mid ah:

• Dhidibyo hidde – Haddii qoyskaaga ay jiraan dad qaba qalal, fursadda inaad adiguna qaaddo way sii kordheysaa.
• Dhaawac maskaxeed – Shilal ama jug xooggan oo maskaxda gaarta waxay sababi karaan qalal.
• Infeekshan maskaxeed – Xanuunnada sida meningitis ama encephalitis ayaa dhaawici kara maskaxda, iyagoo keena qalal.
• Oksijiin la’aan ku dhacda cunugga marka uu dhalanayo – Caruurta qaar ayaa la kulma maskax dhaawacantay xilliga dhalashada, taasoo keeni karta qalal.
• Cunto-xumo iyo nafaqo la’aan – Daalka jirka iyo nafaqo-xumida waxay saameyn ku yeelan karaan caafimaadka neerfayaasha.

Calaamadaha Lagu Garto Qalalka

Calaamadaha qalalka way kala duwanaan karaan iyadoo ku xiran nooca suuxdinta uu qofku qabo. Waxyaabaha ugu badan ee lagu garto waxaa ka mid ah:

• Suuxdin lama filaan ah oo keenta gariir jirka ah.
• Dib u dhac xagga xusuusta ah.
• Indhaha oo waqti yar wada joogsada ama qofka oo eegaya hal meel muddo dheer.
• Xubnaha jirka oo aan la xakamayn karin (tremors).
• Lumin garaadka iyo shakhsiyadda si kumeelgaar ah.
• Qofka oo si kadis ah u dhacaya xilliga uu taagan yahay ama socda.

Sida Loo Baaro Xanuunka Qalalka

Haddii aad ka shakisan tahay in qof xanuunkan qabo, waa muhiim in aad dhakhtar u tagto si baaritaan sax ah loogu sameeyo. Su’aalaha muhiimka ah ee dhakhtarka la weydiin karo waxaa ka mid ah:

• Maxaa suuxdin i geliyay?
• Baadhitaanno noocee ah ayaan u baahanahay?
• Suuxdintaydu noocma ayay tahay, halis intee le'eg ayayna leedahay?

Baaritaanka loo isticmaalo waxaa ka mid ah:

• Electroencephalogram (EEG) – Qalabkan wuxuu cabbiraa dhaqdhaqaaqa korontada maskaxda si loo ogaado wax isbeddel ah oo sababi kara suuxdin.
• CT Scan ama MRI – Waxaa la isticmaalaa si loo hubiyo haddii ay jiraan cudurro ama dhaawacyo sababi kara qalalka.
• Baaritaanka dhiigga – Mararka qaar, dhiigga ayaa la baaraa si loo hubiyo haddii jirka uu leeyahay infekshan, sonkor xumo, ama dheecaan maskaxeed oo aan caadi ahayn.

Ma Lagu Ogaan Karaa General Check-up?

Haddii aad horay u sameysay check-up guud oo dhiig laga qaaday, laguma ogaankaro qalalka maxaa yeelay EEG ama scan ayaa muhiim u ah baaritaanka. Haddii aad ka shakisan tahay xanuunkan, dhakhtarkaaga uga codso baaritaan gaar ah sida EEG ama MRI.

Sidee Loo Daaweeyaa Qalalka?

Qalalka waa xanuun la maareyn karo, waxaana loo isticmaalaa daawooyin gaar ah sida:

• Antiepileptic drugs (AEDs) – Daawooyinkan ayaa yareyn kara ama baabi’in kara suuxdinta.
• Daweyn qalliin ah – Haddii daawooyinku shaqayn waayaan, qalliin lagu sameeyo maskaxda ayaa lagu xallin karaa xaalado gaar ah.
• Hab nololeed caafimaad qaba – Hurdo kugu filan, cunto caafimaad leh, iyo jimicsi joogto ah waxay ka caawin karaan qofka inuu yareeyo suuxdinta.

Daawooyin Dabiici Ah oo Waxtar Leh

Daawooyinka dabiiciga ah ma bogsiin karaan qalalka gabi ahaanba, laakiin waxay ka caawin karaan yareynta suuxdinta, waxaana ka mid ah:

• Cunista cuntada hodanka ku ah magnesium sida lawska, sisinta, iyo khudradda cagaaran.
• Isticmaalka saliidda CBD (Cannabidiol) – Daraasado badan ayaa muujiyay in saliidda CBD ay caawin karto xanuunka qalalka.
• Ka fogaanta caffeine iyo cabitaanada tamarta leh – Waxay kicin karaan neerfayaasha oo keeni karaan suuxdin.

Gunaanad

Qalalka waa xanuun caadi ah oo la maareyn karo, haddii si sax ah loo ogaado loona daaweeyo. Haddii aad dareento calaamado muujinaya qalal, ha ka waaban inaad dhakhtar la xiriirto. Baaritaan sax ah ayaa lagama maarmaan u ah helitaanka daryeelka ugu wanaagsan.